QUỐC TẾ : Giải Nobel

Trương Thanh Long

Sưu tầm - Biên soạn - Bình Luận

Giải thưởng Nobel, hay Giải Nobel là một tập các giải thưởng quốc tế được tổ chức trao thưởng hằng năm kể từ năm 1901 cho những cá nhân đạt thành tựu trong lĩnh vực vật lý, hoá học, y học, văn học, kinh tế và hòa bình; đặc biệt là giải hoà bình có thể được trao cho tổ chức hay cho cá nhân. Vào năm 1968, Ngân hàng Thụy Điển đưa thêm vào một giải về lĩnh vực khoa học kinh tế, theo di chúc của nhà phát minh người Thụy Điển Alfred Nobel năm 1895. Từ năm 1901 đến năm 2012, các giải thưởng Nobel và giải thưởng về Khoa học Kinh tế được trao tặng 555 lần cho 856 người và tổ chức. Do một số cá nhân và tổ chức nhận giải Nobel nhiều hơn một lần, tổng cộng có 835 cá nhân (791 nam và 44 nữ) và 21 tổ chức đã nhận giải này.

Kết quả đoạt giải được công bố hằng năm vào tháng 10 và được trao (bao gồm tiền thưởng, một huy chương vàng và một giấy chứng nhận) vào ngày 10 tháng 12, ngày kỷ niệm ngày mất của Nobel. Giải Nobel được thừa nhận rộng rãi như là giải thưởng danh giá nhất một người có thể nhận được trong lĩnh vực được trao.

Giải Nobel Hòa bình được trao thưởng ở Oslo, Na Uy, trong khi các giải khác được trao ở Stockholm, Thụy Điển.

- Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển trao giải Nobel Vật lý, giải Nobel Hóa học và giải Nobel Kinh tế;

- Hội Nobel ở Karolinska Institutet trao giải Nobel Sinh học và Y học;

- Viện Hàn lâm Thụy Điển trao giải Nobel Văn học;

- và giải thưởng Nobel Hòa bình được Ủy ban Nobel Na Uy (gồm 5 thành viên do quốc hội Na Uy bầu ra) trao tặng thay vì một tổ chức của Thụy Điển.

Di chúc của Alfred Nobel yêu cầu sử dụng 94% tài sản của ông để trao các giải Nobel.

Các giải Nobel không bắt buộc phải được trao hàng năm, nhưng ít nhất phải được trao một lần cho mỗi 5 năm. Số tiền của giải thưởng mỗi năm một khác. Mỗi người đoạt giải nhận được một huy chương vàng, một chứng chỉ và một khoản tiền được Quỹ Nobel quyết định. Vào thời điểm năm 2012, giải trị giá 1,2 triệu USD. Giải khi đã trao thì không bao giờ bị tước. Giải chỉ trao cho những người còn sống, không truy tặng. Tuy nhiên nếu người đoạt giải mất sau khi công bố giải và trước khi nhận giải, giải vẫn sẽ được trao. Tuy tỷ lệ số người nhận trên mỗi giải có thay đổi, Giải Nobel được trao cho tối đa 3 người mỗi năm.


QUIZZ : Những điều có thể bạn chưa biết về giải Nobel

1. Alfred Nobel (1833-1896), nhà khoa học và nhà phát minh nổi tiếng người Thụy Điển, là "cha đẻ" giải thưởng Nobel. Ông nổi tiếng có 355 bằng sáng chế, trong đó thuốc nổ Dynamite là phát minh nổi bật nhất của ông.

2. Các giải thưởng được trao lần đầu tiên vào năm 1901, 5 năm sau khi Nobel qua đời, trừ một giải thưởng tới năm 1968 mới ra đời. Đó là giải Nobel Kinh tế không phải là ý tưởng của Alfred Nobel mà do Ngân hàng Trung ương Thụy Điển khởi xướng vào năm 1968. Tên đầy đủ của giải này là Giải thưởng của Ngân hàng Thụy Điển cho kinh tế học để tưởng nhớ Nobel. Giải được trao cùng các giải khác và tiêu chí chọn người chiến thắng là như nhau.


3. Theo thông lệ, mỗi năm có 6 giải Nobel được trao, nhưng vì sao mùa giải năm 2018 không có Nobel Văn học. Ngày 4/5/2018, Viện Hàn lâm Thụy Điển quyết định hoãn trao giải Nobel Văn học 2018 do bê bối quấy rối tình dục liên quan tới nhiếp ảnh gia người Pháp Jean-Claude Arnault, chồng của thành viên Viện Hàn lâm, nhà thơ Katarina Frostenson. Viện thông báo không có người thắng giải trong năm 2018. Thay vào đó, đến năm 2019, viện sẽ trao giải Nobel Văn học cho 2 tác giả. Hôm 1/10/2018, tòa án Stockholm đã tuyên án Jean-Claude Arnault hai năm tù giam vì tội cưỡng hiếp.

4. Theo quy định, giải Nobel chỉ được trao cho người còn sống, không truy tặng. Trường hợp ngoại lệ xảy ra chỉ khi người đạt giải qua đời trong thời gian từ lúc công bố vào tháng 10 và lễ trao giải chính thức vào tháng 12.

5. Giải Nobel trong mỗi lĩnh vực chỉ giới hạn trao cho 3a người. Năm nay 2018, Nobel Vật lý được trao cho 3 nhà vật lý người Mỹ, Pháp và Canada vì các đột phá trong lĩnh vực laser. Nobel Hóa học 2018 cũng được trao cho 3 người.

6. Tới năm 2018, tổng cộng 50 phụ nữ đã được trao giải Nobel. Nhà khoa học Marie Curie là người phụ nữ đầu tiên đạt giải và cũng là người phụ nữ duy nhất giành được 2 giải Nobel. Bà chia sẻ giải Nobel Vật lý cùng chồng Henri Becquerel vì nghiên cứu của họ về hiện tượng phóng xạ năm 1903. Bà tiếp tục đạt giải Nobel Hóa học năm 1911 với thành tựu khám phá ra 2 nguyên tố radium và polonium.

7. Chủ nhân của giải Nobel sẽ được trao giấy chứng nhận, huy chương vàng cùng phần thưởng tiền mặt. Hồi tháng 9/2017, Quỹ Nobel đã tăng tiền thưởng lên 9 triệu krona (khoảng 1,1 triệu USD).

8. Theo di chúc của Nobel, giải Nobel Hòa bình được trao ở Oslo, Na Uy, trong khi các giải khác sẽ diễn ra ở Thụy Điển. Nobel chưa bao giờ tiết lộ lý do ông không giao trọng trách trao giải Nobel Hòa bình cho viện hàn lâm của Thụy Điển. Tổ chức quyết định người xứng đáng nhận giải Nobel Hòa bình là Ủy ban Nobel Na Uy.